Trong dòng chảy không ngừng của công nghệ, báo chí Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lớn. Chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà là con đường duy nhất nếu các tòa soạn muốn tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên số. Tác động của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, thay đổi hành vi người dùng, và mô hình kinh doanh báo chí đang tạo ra áp lực chưa từng có đối với báo chí truyền thống.
Trong bối cảnh đó, các toà soạn như VnExpress đang nỗ lực thích nghi để duy trì vị thế trong kỷ nguyên số hóa, nơi độc giả yêu cầu thông tin nhanh chóng, đa dạng và tương tác cao.
Báo chí đang trải qua một cuộc "đại phẫu"
Theo bà Nguyễn Thu Hương - Phó Tổng Biên tập Báo điện tử VnExpress, ngành báo chí đang trải qua một cuộc "đại phẫu." Đây là giai đoạn rất thách thức với ngành báo chí không chỉ trong nước mà còn quốc tế.
Dưới áp lực của kỷ nguyên số, mạng xã hội với khả năng lan toả chóng mặt với các thuật toán phân phối ngày càng tinh vi gần như chiếm trọn sự chú ý của độc giả. Các mô hình kinh doanh truyền thống từ phát hành doanh thu quảng cáo đang ngày bị thu hẹp buộc phải chuyển đổi trước sức ép của các "gã khổng lồ công nghệ."
Sự dịch chuyển này không còn là một dự đoán mơ hồ mà còn là một hiện tượng không thể chối cãi, độc giả ngày nay không chủ động tìm kiếm thông tin mà họ kỳ vọng thông tin sẽ đến với họ một cách liền mạch, hấp dẫn dưới dạng video ngắn hay một chuỗi bài ngắn hay một podcast, một bản tin tổng hợp được cá nhân hoá bởi AI.
"Chuyển đổi số thực chất theo nhìn nhận của chúng tôi đó là sự chuyển đổi mô hình vận hành tòa soạn có khả năng thích ứng linh hoạt với sự thay đổi của công nghệ và hành vi người dùng. Nếu không thể thích nghi, không chuyển đổi, báo chí sẽ đối diện với bài toán: Hoặc chuyển đổi hoặc là chết," bà Hương nhấn mạnh.
Là một trong những tòa soạn đi đầu về báo chí điện tử tại Việt Nam, VnExpress đã sớm nhận ra thách thức này. Với lợi thế ra đời trong thời kỳ báo mạng phát triển, ngay từ đầu, VnExpress đã mang trong mình "gene số hóa."
Ngay từ năm 2015, khi thấy sự cạnh tranh khốc liệt từ mạng xã hội, sự thay đổi trong cách phân phối nội dung và hành vi người dùng, ban lãnh đạo VnExpress đã quyết định xây dựng lộ trình chuyển đổi số rõ ràng. Lộ trình này gồm ba giai đoạn: Số hóa dữ liệu (chuyển toàn bộ nội dung và hoạt động sang dạng dữ liệu số); Số hóa quy trình (tự động hóa các quy trình vận hành nội bộ); Chuyển đổi số toàn diện (tái cấu trúc tổ chức theo hướng thích ứng với công nghệ và hành vi người dùng).
Theo bà Hương, quá trình số hóa dữ liệu được triển khai liên tục từ 2015 đến nay. Tòa soạn dần hiểu cách tổ chức và khai thác dữ liệu để phục vụ sản xuất nội dung và đo lường hiệu quả.
Một bước tiến quan trọng là việc xây dựng VnExpress Analytics - một hệ thống phân tích dữ liệu do chính VnExpress phát triển từ năm 2020, giúp đo lường chi tiết mức độ tương tác của độc giả với từng nội dung, cả về nội dung biên tập lẫn quảng cáo.
Không dừng lại ở đó, hệ thống này còn giúp định hướng nội dung, tối ưu chiến lược quảng cáo và nâng cao năng lực ra quyết định. Trước đây, VnExpress chỉ có thể dựa vào Google Analytics hoặc các công cụ bên ngoài để hiểu người đọc, nay họ đã làm chủ được toàn bộ chuỗi dữ liệu và phân tích nội bộ.
VnExpress cũng đã triển khai số hóa nhiều quy trình nội bộ: từ giao ban, cấp giấy giới thiệu, chấm công… đến thử nghiệm tự động hóa chấm nhuận bút - hiện đang triển khai ở khối biên dịch do đặc thù nội dung đồng nhất.
Một minh chứng cụ thể cho sự đầu tư bài bản và dài hạn là việc xây dựng hệ thống bot duyệt bình luận. Với khoảng 5 triệu bình luận mỗi năm, việc kiểm duyệt trở thành một gánh nặng lớn. Tuy nhiên, bằng cách huấn luyện bot trong suốt ba năm, tòa soạn đã xây dựng được một hệ thống duyệt bước một có độ chính xác trên 90%.
Điều này không chỉ giảm tải cho biên tập viên, mà còn thể hiện tinh thần coi trọng tương tác độc giả, một trong những yếu tố sống còn với báo chí hiện đại.
Dù gặt hái được thành công, quá trình chuyển đổi số của VnExpress không hề bằng phẳng. Thách thức đầu tiên và lớn nhất là thay đổi nhận thức. "Chúng tôi phải đào tạo lại cả một
Khó khăn tiếp theo là chi phí đầu tư. Từ việc xác định nhu cầu, triển khai công nghệ cho đến khi thấy được hiệu quả tài chính là một hành trình dài và đòi hỏi kiên trì.
Trong nhiều trường hợp, việc thử nghiệm - thất bại - làm lại là không thể tránh khỏi. Đặc biệt, khi ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), cần phải "đào tạo" các công cụ bằng chính văn hóa và dữ liệu nội bộ của tòa soạn, đòi hỏi thời gian và sự hiểu biết sâu sắc. "Muốn AI hữu ích, phải được bồi đắp qua thời gian dài bằng tri thức và kinh nghiệm của chính tổ chức đó," bà Hương nhấn mạnh.
Kinh nghiệm "sống còn" để chuyển đổi số thành công
Khi nói về AI, bà Nguyễn Thu Hương khẳng định: "Trí tuệ nhân tạo không còn là tiềm năng nữa mà là một việc mình buộc phải thích ứng." Giống như cách Internet từng định hình lại truyền thông toàn cầu, AI đang thay đổi căn bản cách sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin.
Bà Hương chia sẻ, tại VnExpress, AI đã được tích hợp vào ba giai đoạn chính: Thu thập thông tin: Hỗ trợ đánh giá, kiểm tra nguồn, nhận diện xu hướng. Sản xuất nội dung: Tự động kiểm tra chính tả, đề xuất tiêu đề, chỉnh sửa nhanh, sản xuất podcast, short video. Phân phối nội dung: Cá nhân hóa luồng nội dung cho từng đối tượng độc giả.
Nhờ chuyển đổi số bài bản, VnExpress đã gặt hái những thành quả ấn tượng. Nhiều vị trí tăng năng suất lao động từ 50%-300%. Một minh chứng rõ ràng là việc sản xuất podcast. Trước đây, mỗi podcast mất 4-6 tiếng để hoàn thiện; nay với AI, thời gian rút xuống chỉ còn 30 phút. Điều này giúp tiết kiệm nguồn lực, đẩy nhanh tốc độ và tối ưu hóa năng suất. Theo bà Hương, trước đây, cần 2 người để vận hành một fanpage Facebook, một trang YouTube và TikTok. Hiện tại, chỉ với 3 người, VnExpress quản lý 12 fanpage, TikTok, YouTube, và tạo ra 100 bài đăng/ngày cùng hàng chục video ngắn.
Một yếu tố khác đó là doanh thu trung bình trên mỗi lượt xem tăng 40% sau 3 năm. Doanh thu từ mô hình đăng ký thành viên tăng 10 lần sau 5 năm. Doanh thu quảng cáo offline cũng tăng 5 lần trong cùng thời gian.
Điều đáng chú ý là mô hình vận hành của VnExpress không chỉ đơn thuần theo kiểu "tòa soạn hội tụ" truyền thống mà được tái cấu trúc thành tòa soạn mô đun. Đây là các đơn vị nhỏ, linh hoạt, có KPI riêng, chịu trách nhiệm trên từng bộ phận, từng nền tảng nhưng vẫn liên kết với cơ sở dữ liệu trung tâm của toàn hệ thống. Mô hình này cho phép tòa soạn phản ứng nhanh với những thay đổi, sáng tạo nội dung phù hợp với từng nền tảng và từng nhóm độc giả, đồng thời vẫn đảm bảo thống nhất về thông điệp, chất lượng và giá trị cốt lõi.
Từ kinh nghiệm gần 10 năm triển khai chuyển đổi số, bà Hương cũng đã đúc kết 5 yếu tố sống còn dành cho các tòa soạn. Đầu tiên, các toà soạn nên ưu tiên đào tạo kỹ năng hiểu biết về dữ liệu (data literacy). Không chỉ phóng viên mà cả lãnh đạo, biên tập viên đều cần nắm vững cách khai thác, đọc và hiểu dữ liệu.
Thứ hai, các toà soạn cũng nên tổ chức theo mô hình mô đun, nhỏ gọn, chuyên trách, linh hoạt và được cá thể hóa cho từng nền tảng.
Thứ ba là đầu tư chiến lược vào công nghệ và hạ tầng số, ưu tiên cho các nền tảng quản lý nội dung hiện đại, các công cụ phân tích dữ liệu mạnh, các giải pháp hỗ trợ sản xuất nội dung đa phương tiện và AI chính là công nghệ cho các toà soạn sức mạnh ấy. Đây là một thách thức, đầu tư vào công nghệ là một bài toán khó. Đôi khi mình chỉ cần tiết kiệm một chút, đầu tư vào không đúng đối tác thì cả một quá trình dài sẽ vô cùng ảnh hưởng về mặt tốc độ, hiệu quả.
Thứ tư, theo bà Hươn,g các toà soạn nên thử nghiệm và đa dạng hoá các mô hình doanh thu và cuối cùng là xây dựng văn hoá hợp tác và học hỏi liên tục.
Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là sự chuyển mình toàn diện về tư duy, con người, mô hình tổ chức và chiến lược phát triển.
VnExpress, với hành trình "vừa đi vừa dò" không ngại "lột xác" suốt một thập kỷ, đã chứng minh rằng nếu đi đúng hướng, báo chí vẫn có thể khẳng định vai trò trong lòng độc giả không chỉ là nguồn thông tin, mà còn là người bạn đồng hành đáng tin cậy trong thời đại số./.
TTXVN
